Συμφωνίες εμπορικής αντιπροσωπείας και διανομής στο πλαίσιο της Ε.Ε.

Η Ελλάδα εισήλθε στο καθεστώς Σύμπραξης δημόσιου-ιδιωτικού τομέα σχετικά αργά σε σχέση με τις παλαιότερες χώρες της Ευρώπης. Αναγνωρίζοντας την προοπτική σκληρού ανταγωνισμού για τους πόρους στο πλαίσιο μίας όλο και περισσότερο παγκοσμιοποιημένης αγοράς, η ειδική γραμματεία ΣΔΙΤ του Υπουργείου Οικονομικών έχει μεριμνήσει για τη δημιουργία ενός προγράμματος με σκοπό να προσελκύσει το ενδιαφέρον τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Η επιτυχία αυτής της προσέγγισης μπορεί να κριθεί από τον αριθμό των εταιρειών πέρα από τα σύνορα της Ελλάδας, οι οποίες συμμετείχαν στις πρόσφατες διασκέψεις για την προώθηση του προγράμματος ΣΔΙΤ. Εργολάβοι, επενδυτές, προνομιακοί πιστωτές (συμπεριλαμβανομένης, κυρίως. της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων) και σύμβουλοι από όλη την Ευρώπη και εκτός αυτής έχουν αξιολογήσει ενεργά τις ευκαιρίες.

Υπάρχουν 32 έργα σε πρώτο στάδιο, σε ένα μεγάλο εύρος τομέων, συμπεριλαμβανομένων στέγασης δημόσιων υπηρεσιών, παιδείας, υγείας, άμυνας, πολιτισμού, ασφάλειας και περιβάλλοντος. Το κόστος των έργων κυμαίνεται από 16 εκατομμύρια € έως 342 εκατομμύρια € καθαρής παρούσας αξίας και στις δύο περιπτώσεις (σε κάθε περίπτωση 20% επιπλέον για ασφάλιση και βαριά συντήρηση). Κάποια από τα μικρότερα έργα υστερούν σε καταλληλότητα για ΣΔΙΤ από την οπτική κάποιων χωρών, ενώ θα είναι ενδιαφέρον να δούμε πώς ανταποκρίνεται η αγορά σε αυτές τις μικρότερες συμφωνίες. Ένα σύνηθες χαρακτηριστικό της ΣΔΙΤ είναι ότι τα στάδια υποβολής προσφορών είναι δαπανηρά τόσο για τον φορέα ανάθεσης όσο και για τους υποψηφίους, όσον αφορά τις παραδοσιακές διαδικασίες ανάθεσης έργου.

Ίσως αναγνωρίζοντας το θέμα του κόστους, η ειδική γραμματεία ΣΔΙΤ έχει μέχρι στιγμής υιοθετήσει μία κλειστή διαδικασία διαγωνισμών για τα ελάχιστα έργα ΣΔΙΤ τα οποία έχουν κάνει έως τώρα την εμφάνισή τους στην αγορά. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την απλούστευση και την επιτάχυνση της διαδικασίας σε σύγκριση με χώρες όπου ο ανταγωνιστικός διάλογος χρησιμοποιείται για τις ΣΔΙΤ. Θα υπάρξει, παρ' όλα αυτά, ένα τίμημα που θα πρέπει να πληρώσει η Ελληνική κυβέρνηση για τη χρήση κλειστής διαδικασίας, όσον αφορά το μειωμένο περιθώριο παρουσίασης καινοτόμων λύσεων από τον ιδιωτικό τομέα. Επίσης είναι πιθανό ότι μία διαδικασία διαγωνισμού με έναν μόνο γύρο δεν θα αποφέρει το επίπεδο του ανταγωνισμού σε θέμα τιμών το οποίο επιτυγχάνεται όταν οι υποψήφιοι πρέπει να βελτιώσουν τις τιμές τους μέσω πολλών γύρων προσφορών. Απομένει να δει κανείς αν η χρήση της κλειστής διαδικασίας θα αποβεί το ίδια συμφέρουσα όπως συμβαίνει στις ΣΔΙΤ άλλων χωρών.

Ιστορικά έχουν υπάρξει κάποια συγκεκριμένα πολιτισμικά χαρακτηριστικά διαγωνισμών για τα δημόσια έργα στην Ελλάδα, τα οποία έχουν την τάση να εμποδίζουν την ανάμιξη ξένων εταιρειών. Η Γραμματεία ΣΔΙΤ έχει υπάρξει πολύ ανοιχτή όσον αφορά την αναγνώριση της ανάγκης να αντιμετωπιστεί το εν λόγω θέμα, ενώ η υιοθέτηση της κλειστής διαδικασίας για όλες τις αναθέσεις μέχρι στιγμής στα πλαίσια του προγράμματος ΣΔΙΤ (τους διορισμούς συμβούλων καθώς και τα ίδια τα έργα) είναι τουλάχιστον εν μέρει σχεδιασμένη για να διασφαλίσει ότι όλοι οι διαγωνισμοί διεξάγονται βάσει αυστηρώς αντικειμενικών και αξιόπιστων κριτηρίων. Δεν θα πρέπει να υπάρχει καμία αμφιβολία για τα κριτήρια τα οποία εφαρμόζονται για να επιλεχθεί ο προτιμώμενος υποψήφιος και για τον τρόπο με τον οποίο αυτά θα εφαρμοστούν, ενώ θα πρέπει να υπάρχει ελάχιστο ή κανένα περιθώριο διαφωνίας μετά το γεγονός.

Κατά την περίοδο σύνταξης (αρχές του Ιουνίου 2008) μόνο δύο από τα έργα της ΣΔΙΤ έχουν φτάσει στο στάδιο μιας σύντομης λίστας υποψηφίων που πληρούν τις προϋποθέσεις, ενώ μόνο ένα από αυτά (7 νέοι πυροσβεστικοί σταθμοί για την Ελληνική πυροσβεστική υπηρεσία) έχει αποστείλει τα έγγραφα του διαγωνισμού στους υποψηφίους. Ήταν ήδη γνωστό ότι η Γραμματεία ΣΔΙΤ σκόπευε να μάθει από την εμπειρία χωρών με πιο εδραιωμένα προγράμματα ΣΔΙΤ, κυρίως του Ηνωμένου Βασιλείου. Η Συμφωνία Εταιρικής Σχέσης των Πυροσβεστικών Σταθμών ακολουθεί στενά την τυπική μορφή της Σύμβασης έργου όπως δημοσιεύτηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο από τα 4 Ps, η οποία με τη σειρά της συμμορφώνεται με την έκδοση 4 του οδηγού για την τυποποίηση των συμβάσεων για την προστασία των οικονομικών συμφερόντων (ΠΟΣ), ο οποίος εκδόθηκε από το Υπουργείο Οικονομικών του Ηνωμένου Βασιλείου και είναι γνωστός ως SOPC4. Ελάχιστες αλλαγές έχουν γίνει για να προσαρμοστεί το πρότυπο από την Αγγλική στην Ελληνική νομοθεσία. Αυτό πρέπει να καθησυχάζει κάθε ενδιαφερόμενο, αλλά ειδικότερα τους διεθνείς συμμετέχοντες, καθώς η κατανομή κινδύνου μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, όπως παρουσιάζεται στο SOPC4, έχει εξεταστεί εις βάθος και έχει αποδειχτεί πολλές φορές ότι είναι αποδεκτή στην αγορά χρηματοδότησης έργων.
Υπάρχουν κάποιοι τομείς που προκαλούν ανησυχία, στους οποίους πρέπει όλοι να αναμένουμε τις εξελίξεις με ενδιαφέρον. Παρόλο που έχουν υπάρξει διάφορα μεγάλα έργα ΒΟΤ (κατασκευής, εκμετάλλευσης, εξώνησης) στην Ελλάδα, υπάρχει σχετικά μικρή εμπειρία στη χρηματοδότηση έργων και στους κλάδους που εισάγονται. Αναγκαστικά, υπάρχουν ορισμένα πράγματα που πρέπει να μάθουμε.

Δεν υπάρχει σχεδόν καθόλου βιομηχανία διαχείρισης εγκαταστάσεων στην Ελλάδα. Είναι βασικό στοιχείο των έργων ΣΔΙΤ το ότι υπάρχει μια ανταγωνιστική βιομηχανία ικανή να παρέχει μακροπρόθεσμη λειτουργία και συντήρηση των εγκαταστάσεων που ανατέθηκαν μέσω των ΣΔΙΤ. Αυτά τα έργα θα διαρκέσουν 25 ή περισσότερα χρόνια, ενώ η φάση κατασκευής ολοκληρώνεται μέσα στα πρώτα δύο ή τρία χρόνια, για όλα τα έργα εκτός των πολύ μεγάλων. Οι περισσότεροι από τους μακροπρόθεσμους κινδύνους, επομένως, εμφανίζονται στη φάση λειτουργίας και συντήρησης. Η πλειοψηφία αυτών των κινδύνων θα χρειαστεί να ανατεθεί στον υπεργολάβο της διαχείρισης εγκαταστάσεων ή των λειτουργιών, ο οποίος θα δεσμευτεί με καθορισμένη τιμή (πέρα από την αναπροσαρμογή για τον πληθωρισμό) για όλη τη διάρκεια του έργου. Ένα από τα βασικά μέτρα προστασίας για τους χρηματοδότες (δανεισμός υψηλής προτεραιότητας και μετοχικό κεφάλαιο) είναι η ικανότητα απομάκρυνσης του υπεργολάβου, αν το έργο αντιμετωπίζει προβλήματα, και διορισμού αντικαταστάτη. Οι χρηματοδότες πρέπει να είναι αισιόδοξοι ότι θα υπάρχει μια ανταγωνιστική αγορά στην οποία μπορούν να στρέφονται για την εύρεση αντικαταστάτη σε λογική τιμή. Σε πολλές άλλες χώρες υπάρχει ακμάζουσα βιομηχανία διαχείρισης των εγκαταστάσεων σχεδόν ανεξάρτητα από τις ΣΔΙΤ. Είναι λογικό να περιμένει κανείς ότι το ελληνικό πρόγραμμα ΣΔΙΤ θα αποδειχθεί καταλυτικό για την ανάπτυξη μίας τέτοιας βιομηχανίας στην Ελλάδα, καθώς φαίνεται να υπάρχει ένα πραγματικό κενό στην εγχώρια αγορά, έτοιμο προς εκμετάλλευση. Χωρίς αυτό, το πρόγραμμα ΣΔΙΤ μπορεί να αντιμετωπίσει δυσκολίες.

Η Γραμματεία ΣΔΙΤ υπόσχεται να φέρνει ένα έργο πρώτης σειράς στην αγορά κατά μέσο όρο κάθε μήνα. Έχει αναγνωριστεί ότι η ροή των συμφωνιών είναι πρωταρχικής σημασίας για να διασφαλιστεί υγιές ενδιαφέρον εκ μέρους των επενδυτών, των μεγάλων δανειστών, των εργολάβων και των συμβούλων. Είναι επίσης σαφές ότι υπάρχει μια αναγνώριση από πλευράς δημόσιου τομέα ότι το κέρδος δεν αποτελεί ταμπού. Σκοπός των επιχειρήσεων του ιδιωτικού τομέα είναι το κέρδος και πρέπει να τους δίνεται μια λογική ευκαιρία να αποφέρουν εύλογα κέρδη, αν θέλουμε το πρόγραμμα ΣΔΙΤ να στεφθεί με επιτυχία. Υπάρχει μεγάλος διεθνής ανταγωνισμός για τα χρήματα, την τεχνογνωσία και για άλλους πόρους όσον αφορά τα έργα ΣΔΙΤ. Η Ελλάδα το έχει καταλάβει και έχει καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να κάνει το πρόγραμμα ΣΔΙΤ ελκυστικό. Θα υπάρξουν σίγουρα κωλύματα σε όλη την πορεία, ενώ αναμφισβήτητα τα πράγματα δεν θα εξελιχθούν τόσο γρήγορα όσο η κυβέρνηση πιθανώς ελπίζει, αλλά όλα τα σημάδια δείχνουν ότι το ελληνικό πρόγραμμα ΣΔΙΤ πρόκειται να στεφθεί με απόλυτη επιτυχία.